O tym, jak bardzo uciążliwe potrafią być choroby roślin nie trzeba przekonywać żadnego rolnika, ani hodowcy. Rośliny jako organizmy żywe są wrażliwe na wiele czynników, zarówno środowiskowych, jak i ożywionych, czyli na szkodniki. Do  agrofagów, czyli właśnie takich nieprzyjaciół zagrażających uprawom, zaliczany jest wirus. Powszechnie wiadomo o ich występowaniu i o tym, że stanowią dla nas zagrożenie, ponieważ możemy zachorować przez nie na grypę, opryszczkę i wiele innych, także poważniejszych chorób. W przypadku roślin niebezpieczeństwo jest równie realne, i tak samo jak u nas, może wiązać się z szerokim spektrum objawów.

Czym jest wirus i w jaki sposób szkodzi roślinie?

Wirus jest tworem na pograniczu materii ożywionej i nieożywionej. Potrafi wykorzystywać inne organizmy i warunki środowiska do przemieszczania się i po znalezieniu się w komórkach gospodarza dochodzi do jego namnażania. Nie przejawia funkcji fizjologicznych innych niż rozmnażanie się, które z powodu jego odmienności od żywych organizmów zwykło się określać jako namnażanie. Zatem w przeciwieństwie do pozostałych szkodników nie wyrządza roślinie strat żerując na niej, jak np. szarańcza, czy poprzez pozostawianie różnych wydzielin, jak np. mszyce. Szkodzi poprzez namnażanie się, które odbywa się w komórce i prowadzi najpierw do gorszego jej funkcjonowania (gdyż wirus wykorzystuje do swoich celów to, co pozwala komórce na odczytanie własnych genów w dążeniu do dostosowania się do środowiska), a następnie doprowadza do śmierci komórki, gdy wytworzona z jednej cząstki wirusowej "armia" wiroidów niszczy cały protoplast komórki, czyli wszystko poza bardzo wytrzymałą ścianą komórkową. Wirusy roślin potrafią się z łatwością przemieszczać w obrębie rośliny dzięki tkankom przewodzącym i plazmodesmom - są to niewielkie otwory na styku dwóch sąsiednich komórek, pozwalające im na porozumiewanie się między sobą. Wiroidy nie przemieszczają się tak naprawdę samodzielnie, tylko przenoszone są, dzięki umiejętnemu manipulowaniu komórkami. Potrafią je zmusić do zrobienia wielu rzeczy, które nie są dla nich naturalne, np. wytwarzania długich struktur, które pełnią funkcję ruchomych schodów dla cząsteczek wirusowych w obrębie komórki i plazmodesm. Działania te mają niebagatelny wpływ na zdrowie, a nawet życie rośliny, a co za tym idzie- na plon i zysk hodowcy.

Jak rozpoznać chorobę wirusową po objawach?

Kwestia ta jest skomplikowana z kilku powodów. Po pierwsze istnieje wiele rodzin wirusów i samo to przyczynia się do różnorodności objawów, zwłaszcza, że przykładowo wirus mozaikowatości ogórka może także zaatakować pomidora. Po drugie bardzo częsta jest sytuacja, w której roślina jest zainfekowana więcej niż tylko jednym rodzajem wirusa na raz (zazwyczaj jest ich kilka), co powoduje dodatkowe nakładania się objawów i ich zmienność. Po trzecie, najważniejsze, większość symptomów, jakie można zaobserwować w zainfekowanej roślinie może zostać spowodowana przez mnóstwo innych niekorzystnych czynników, zarówno żywych organizmów, jak i niekorzystnych warunków środowiska. W zasadzie istnieje tylko kilka powikłań, które jednoznacznie mogą wskazać na to, że przyczyną choroby jest infekcja wirusowa.

Do objawów, które są niejednoznaczne należą: zahamowanie wzrostu, karłowatość, zmiany zabarwienia (m.in. mozaika) zarówno na owocach, jak i na liściach, przejaśnienia i żółknięcia okolic nerwów liści, czy przeciwstawne otaśmienie nerwów, które polega na tym, że unerwienie liścia pozostaje zielone, a cała jego reszta żółknie. Oprócz tego zaobserwować można tzw. rozbicie barwy, które polega albo na powstawaniu ciemnych przebarwień na kwiatach lub przeciwnie- jasnych pstrości, a czasem obydwu na raz. Takie przejaśnienia  u jednej z odmian tulipana upodabniają go do pstrych odmian, bardzo atrakcyjnych estetycznie i przez to chętnie kupowanych, które ten wygląd mają zakodowany w genach. Jednak gdy w produkcji odmiany, która nie posiada genów odpowiedzialnych za taki koloryt, pojawi się tylko 1 kwiat z tym wyglądem wśród partii liczącej tysiące cebul to producenci zmuszeni są do zutylizowania wszystkich roślin z danej partii. Jest to podyktowane ogromnymi stratami potencjalnymi, jakie nastąpiłyby po pozostawienie chorej rośliny z resztą towaru, która szybko by się od niej zaraziła. Innymi nie charakterystycznymi przejawami są chlorozy, nekrozy (nawet powiązane czasem z powstawaniem dziur w liściach), zniekształcenia w obrębie organów oraz żółtaczka- czyli zanik chlorofilu i zwiększenie ilości karotenoidów.

Jednakże o obecności wirusa bezsprzecznie będą świadczyły wzory liniowe na liściach oraz plamy w kształcie małych bądź dużych pierścieni, często przypominających przekrój przez pień drzewa, liście z nietypowymi zmianami barwnymi tylko na połowie swojej powierzchni oraz enacje, czyli szczególne zniekształcenia na spodzie blaszki liściowej.

Aby mieć pewność odnośnie obecności wirusa w chorej roślinie należy dostarczyć próbki specjalistom.

Jednoznaczną odpowiedź na temat obecności wirusa można uzyskać od pracowników laboratoriów zajmujących się fitopatologią po opłaceniu odpowiednich badań. Zaleca się przekazywanie zarówno materiału chorego jak i zdrowego w celu wyeliminowania jakichkolwiek pomyłek wynikających z powstania tzw. artefaktów, które mogłyby spowodować błędny odczyt.

Mimo, że badanie jest płatne to przy dużej uprawie jest warte swoich pieniędzy, ponieważ straty jakie pociągnie za sobą zakażenie pozostałych roślin wirusem są nieporównywalnie większe. Przykładowo w Polsce lata temu nastąpiło zdziesiątkowanie upraw pomidorów za sprawą wirusów, na co hodowcy nie mieli żadnego wpływu z powodu późnego wykrycia.

Czy istnieje jakiś sposób, żeby ustrzec swoje uprawy przed takimi zakażeniami?

Niestety nie istnieje złoty środek aby uniknąć zainfekowania. Jednak ważne jest dbanie o ogólny stan roślin- jeśli będą miały dostarczone odpowiednie ilości wszystkich potrzebnych substancji, wody i światła i nie będą uszkadzane, np. przez podskubywanie, łamanie i inne szkodniki to zwiększy się prawdopodobieństwo, że same sobie poradzą z intruzem, gdyż u nich także występuje zjawisko odporności, choć nieco innej niż u człowieka. Bardzo istotna jest także szybka reakcja w momencie, gdy zauważy się pierwsze niepokojące symptomy.

Niezwykle ważne jest również zaopatrywanie się w materiał niezakażony podczas zakładania, czy odnawiania hodowli. Oznacza to, że najlepiej zaopatrywać się w sadzonki i nasiona od zaufanych producentów. Bardzo ciekawą opcją jest kupowanie roślin uzyskanych na drodze mikrorozmnażania z merystemów wierzchołkowych pędu. W tej części rośliny wirusy są nieobecne (są znane tylko nieliczne wyjątki), dlatego rośliny, które były laboratoryjnie  z niego wyhodowane będą wolne od wszelkich cząsteczek wirusowych.

Często słyszymy, że owoce importowane bądź te krajowe, przechowywane w profesjonalnych przechowalniach, spryskiwane są różnego rodzaju środkami w celu zabezpieczenia ich przed psuciem bądź przyspieszenia dojrzewania. Wszelkiego rodzaju chemia budzi w nas niechęć i chcielibyśmy trzymać się od niej jak najdalej. Nie wszystkie stosowane w przechowalnictwie substancje są jednak związkami syntetycznymi. Część z nich występuje powszechnie w przyrodzie i nie stanowi dla nas zagrożenia. Jedną z nich jest etylen – gaz przyspieszający dojrzewanie owoców.

               Dla osób nieco lepiej obeznanych z chemią krótkie przypomnienie – etylen (eten) to najprostszy węglowodór z grupy alkenów, zbudowany z dwóch atomów węgla połączonych wiązaniem podwójnym, do których przyłączone są cztery atomy wodoru. Jest łatwopalnym, bezbarwnym gazem o charakterystycznym, ciężkim, słodkawym zapachu.

            W przyrodzie występuje powszechnie. Znajdziemy go przede wszystkim w organizmach roślin, w których pełni rolę hormonu stymulującego starzenie się tkanek, opadanie liści oraz dojrzewanie owoców.

            Z tych niezwykłych właściwości etylenu możemy zrobić użytek, o ile wiemy, jak z nich skorzystać. Okazuje się, że niektóre owoce, już po zerwaniu, wydzielają ten lotny fitohormon, przyspieszając dojrzewanie innych owoców znajdujących się w pobliżu. Należą do nich m. in. jabłka, banany, awokado, melony, mango czy nektarynki. Wystarczy zatem umieścić je w jednym kartonie z owocami niedojrzałymi.

               Każdy kij ma jednak dwa końce. Owoce, które chcielibyśmy przetrzymać jak najdłużej w świeżości powinniśmy trzymać z dala od wszelkich źródeł etylenu. Dlatego też nie umieszczajmy ich w jednym pojemniku ani nie przechowujmy w zamkniętej lodówce.

Jarzębina czerwona, małe korale, które chętnie jako małe dzieci nawijamy na sznureczki, tworząc przepiękne ozdoby. Niektórzy suszą i karmią zimową porą ptaki, ale czy tylko do takich celów nadają się te czerwone owocki?

Jarzębina czy Jarząb ?

Jarzębina to nic innego jak jarząb pospolity jest to wieloletnia roślina, występująca prawie na całej powierzchni Europy. Najczęściej jarząb rośnie jako drzewo wyrastając nawet do 15 m, jednakże czasami w wyniku przycinania lub innych okoliczności rozkrzewia się. Jego gałęzie pokryte są gładką, jasna korą, zaś na młodych pędach można dostrzec małe włoski. Liście piłkowane, słabo – zielone, nieparzysto – pierzaste, po roztarciu posiadają charakterystyczny gorzki zapach migdałów. Porą jesienną przebarwiają się na kolor ciemnopomarańczowo – czerwony. Kwiaty białe o płatkach przypominających koło układających się w podbaldachy. Jarząb kwitnie od maja do czerwca, następnie zawiązuje owoce. Owoce są w kształcie kulistym od koloru pomarańczowego do czerwonego, pojawiają się na drzewie od końca lipca i utrzymują się długo, nawet po pierwszych zimowych przymrozkach. W smaku cierpkie i gorzkie, jadalne po odpowiednim przygotowaniu ze względu na zawartość kwasu parasorbinowego, zaś dla zwierząt dobre w formie świeżej i suszonej. Jarząb jest spotykany w każdych warunkach zarówno jako drzewo ozdobne, sadzone w parkach, alejach czy ogrodach jak i przydomowe drzewko posadzone gdzieś przypadkiem przy miedzy.

Zbiór owoców jarzębiny można podzielić na dwa etapy w zależności od tego do czego chcemy wykorzystać owoce. Główna zasada brzmi: do przymrozków zbieramy kiedy owoce mają posłużyć jako składnik dla zdrowia i urody, po przymrozkach jeżeli mają przydać się w kuchni. Aby prawidłowo wysuszyć owoce, musimy rozłożyć je płasko w chłodnym i przewiewnym miejscu najlepiej na papierze w temperaturze do 0.5 stopnia Celcjusza. Nie można dzielić owoców z baldachów, ponieważ mogą nie ususzyć się, a puścić soki i zacząć pleśnieć.

Jarząb w ziołolecznictwie i kosmetyce jest wykorzystywany głównie ze względu na owoce, ale do nie których receptur użyteczne bywają również jego kwiaty.  W owocach znaleźć bowiem można:

- witaminę C, K, B, P, PP oraz E

- potas, magnez, sód wapń i miedź

- a także beta – karoten, antocyjany, pektyny, garbniki, kwasy organiczne i cukry.

Na co działa, na co wpływa co ratuje ?

Ilość i wielorakość składników mineralnych oraz witamin aż prosi się aby dobrze spożytkować taką skarbnicę możliwości. Witamina P wpływa bowiem na wzmocnienie naczyń krwionośnych. Zatem jarzębina idealnie nadaje się by ratować cerę naczynkową oraz problemy z pękającymi naczynkami.

Flawonoidy działając antybakteryjnie i przeciwzapalnie pomagają przy napadach gorączki oraz w stanach przemęczenia.

Zawarte w owocach kwasy oraz garbniki razem tworzą związek do odkażania z właściwościami ściągającymi – dlatego chętnie tak używane są one w kosmetyce. Dzięki takim połączeniom skóra z rozszerzonymi porami odzyskuje blask i koloryt, a cienie pod oczami wyraźnie blakną.

Nie można zapomnieć również sorbitolu, który jako środek nawilżający dba o poprawny poziom wilgotności skóry, dając tym samym efekt skóry wypoczętej oraz wygładzonej. Która z Pań odmówi sobie kilku zmarszczek ?

Od kosmetyki wprost do kuchni gdzie czerwone koraliki ratują w przeziębieniach, kaszlu, a także anemii, chorobie nadciśnieniowej, a nawet awitaminozie.

Za dawnych czasów napary stosowano przy problemach z nerkami oraz na żylaki. Gdy zaś bolały dziąsła podawano płukanki do płukania jamy ustnej. Same owoce dodawane do potraw wpływały na dobre trawienie. Dziś wiemy, że również spożycie sproszkowanych owoców działa oczyszczająco, wzmacniająco oraz przeciwmiażdżycowo. Dla zdrowotności zalecana jest łyżka suszu raz dziennie, popita dużą ilością wody. Oprócz właściwości leczniczych z jarzębiny można przygotować pyszne soki, napary, konfitury, a także nalewki. Warto schować przetwory w przydomowej spiżarni lub piwniczce i sięgać po nie przez cały rok.

Pyszne przepisy

Konfitura jarzębinowa

Składniki:

1 kg owoców

 0,5 kg jabłek

1 kg cukru trzcinowego

Owoce myjemy, zrywamy z baldachów i wrzucamy do garnka. Dodajemy niewielką ilość wody, tyle co by nie przywarły do dna i gotujemy. Kiedy owoce zaczną pękać, delikatnie mieszamy i dodajemy powoli cukier nie przerywając mieszania. Podgotowujemy. Obieramy jabłka, wydłubujemy gniazda nasienne i kroimy w kosteczkę. Przekładamy jabłka do gotującej się jarzębiny, mieszamy. Gotujemy aż owoce będą miękkie, szkliste i lekko połączone. Do szklanych wyparzonych słoików przekładamy konfiturę, pasteryzujemy około 15 minut. Gotowe! Można przechowywać w ciemnym i zimnym miejscu nawet rok.

Sok jarzębinowy

Składniki:

1 kg owoców

0,5 kg cukru trzcinowego

Owoce myjemy, zrywamy z baldachów i wrzucamy do garnka. Rozgniatamy, można spróbować urządzeniem do robienia puree albo widelcem. Następnie dodajemy cukier i dolewamy wody (około 1 litra) Doprowadzamy do wrzenia i mieszając od czasu do czasu gotujemy około 40 minut pod przykryciem. Gorący napar odcedzamy oddzielnie sok oddzielnie pulpa owocowa. Sok jeszcze gorący przelewamy do szklanych uprzednio wyparzonych, suchych butelek i zakręcamy. Sok jest gotowy do spożycia lub jako dodatek do herbaty. Pozostała pulpa po dodaniu odrobiny soku z cytryny i przesmażeniu gotowa jest do zamknięcia w słoiku jako marmolada. W naturalnej kuchni nic nie może się zmarnować. Należy pamiętać o przechowywaniu przetworów w miejscu chłodnym i ciemnym.

Tonik jarzębinowy

Składniki:

2 łyżki owoców

1 szklanka wody

Owoce miksujemy w blenderze, następnie uzyskana pulpę wkładamy do garnka zalewamy wodą i gotujemy około kwadransa. Po ugotowaniu odcedzamy napar od resztek owoców. Studzimy i wlewamy do buteleczki przechowujemy w lodówce. Stosujemy jak tradycyjny tonik do przemywania skóry, przy cerze tłustej można do toniku dodać kilka kropel spirytusu. Przy cerze suchej zalecane jest dodanie kilku kropel oleju w celu wzmocnienia działania. Pozostałe owoce możemy rozłożyć na gazie i stosować jako okład po oczy w celu nawilżenia i pozbycia się cieni. W przypadku cery naczynkowej przed ugotowaniem można odłożyć trochę pulpy i nakładać punktowo na zmienione miejsca chorobowe. Tutaj nic się nie marnuje!