Znana z pozoru roślina o pięknie pachnących, fioletowych kwiatach potrafi zaskoczyć rozmaitością swoich zastosowań. W błędzie byli ci, którzy myśleli, że odstraszanie moli odzieżowych to jej jedyna zaleta! Podajemy powody, dla których lawenda powinna znaleźć się w każdym przydomowym ogródku.

            Liliowofioletowe kwiatostany lawendy mają niezwykle atrakcyjny wygląd i doskonale nadają się do ogrodowych aranżacji. Upiększają rabaty, roztaczając wokół subtelną, kojącą woń. Sprawdzają się jako składnik świeżych bądź suszonych kompozycji kwiatowych.

Z uwagi na południowe pochodzenie, lawenda wymaga stanowisk ciepłych, nasłonecznionych, osłoniętych od zimnych wiatrów. Najbardziej odpowiadają jej przepuszczalne, piaszczyste gleby o lekko zasadowym odczynie.

Kwiaty lawendy, wysuszone i umieszczone w zapachowych materiałowych woreczkach, długi czas raczą swoją piękną wonią, uwalniając szafy od moli, a odzież chroniąc przed zaśmierdnięciem.

Znane są również liczne właściwości lecznicze południowego ziela. Lawendowe olejki eteryczne działają relaksacyjnie i antystresowo. Bywają wykorzystywane do inhalacji, a stosowane zewnętrznie łagodzą objawy trądziku i zapalenia górnych dróg oddechowych. Susz umieszczony pod poduszką ułatwia zasypianie osobom zmagającym się z bezsennością. Napar z kwiatów lawendy wspomaga trawienie, wzmaga apetyt oraz łagodzi zmęczenie i przeciwdziała wyczerpaniu organizmu. Wyciąg z kwiatów oddziałuje przeciwskurczowo na mięśnie gładkie, dzięki czemu poprawia perystaltykę jelit i zapobiega wzdęciom.

Nie można przy okazji omawiania użyteczności lawendy nie wspomnieć o jej kulinarnych zastosowaniach. Kwiaty lawendy to świetna przyprawa o intensywnym smaku i aromacie. Nadaje potrawom cytrusową nutę, znajduje zastosowanie zarówno do dań wytrawnych (np. sosów, sałatek, ryb, ziemniaków, mięsa), jak i słodkich (wypieków cukierniczych, deserów i słodkich napojów). Choć wielu nie zdaje sobie z tego sprawy, spożywa lawendę jako składnik tzw. ziół prowansalskich.

Polskie ogrodnictwo działkowe posiada długą i szlachetną tradycję, która wsparta jest dokonaniami wielu pokoleń. Wspólnota działkowa łączy ludzi wszystkich grup społecznych, w różnym wieku i o różnym statusie majątkowym. Ogródki służą do aktywnego spędzania czasu na świeżym powietrzu, jak również do uprawy własnych warzyw i owoców. Statystyki mówią same za siebie – Polski Związek Działkowców, ogólnopolska organizacja ogrodowa, prowadzi 4667 rodzinnych ogrodów działkowych, w których znajduje się 917 445 działek o łącznej powierzchni 40 862,9613 ha (stan organizacyjny na 31.12.2016 r.). Szacuje się, że społeczność działkowców liczy sobie nawet 4 000 000 osób! Szczególnie ważne z punktu widzenia Związku oraz lokalnych społeczności są ogrody położone na terenach dużych aglomeracji miejskich, np. Warszawy, Łodzi czy Krakowa.

Wielkomiejskie ogrody działkowe są źródłem korzyści nie do zastąpienia. Spełniają istotną rolę w krajobrazie dużych aglomeracji. Podnoszą walory estetyczne okolicy. Są swoistymi wyspami zieleni, które pochłaniają spaliny i oczyszczają powietrze. Rosnące w nich rośliny neutralizują dwutlenek węgla, jeden z gazów cieplarnianych. Ogrody tworzą ponadto korytarze przewietrzające, umożliwiając cyrkulację powietrza między miastem a otaczającymi je obszarami.

Nie można przeoczyć również społecznej roli ogrodnictwa działkowego. Użytkownicy działek zyskują możliwość rekreacji i spędzania czasu na łonie natury. Posiadanie własnego kawałka ziemi pozwala im na prowadzenie amatorskiej uprawy owoców, ziół i warzyw na własne potrzeby. Pozyskiwanie zdrowych, ekologicznych produktów ma znaczenie szczególnie dziś, w obliczu galopujących cen produktów spożywczych.

Bujna roślinność ogrodowa podnosi stopień bioróżnorodności obszarów miejskich. Stanowi schronienie dla wielu pożytecznych gatunków zwierząt. Rośliny kwitnące dostarczają pożytku owadom zapylającym, których ochrona powinna być dla nas priorytetem. Ogródki działkowe zabezpieczają również glebę – nasze wspólne dobro – przed degradacją.

O znaczeniu rodzinnych ogrodów działkowych oraz wymaganiach, które stawia przed nimi współczesne społeczeństwo mówi opracowany przez Polski Związek Działkowców „Otwarty program nowoczesnego zagospodarowania i użytkowania działek na miarę potrzeb współczesnych rodzin”, dostępny na stronie www.pzd.pl, do odwiedzenia której zachęcamy.

Po uświadomieniu sobie znaczenia ogrodnictwa działkowego, jeszcze większym smutkiem przejmuje fakt, iż niektóre samorządy zdają się jego ogromnej roli nie dostrzegać. Dalsze istnienie wielu rodzinnych ogrodów działkowych na terenach miejskich stoi pod znakiem zapytania, gdyż zajmowane przez nie obszary są często atrakcyjne dla żądnych zysku inwestorów. Ci zaś nie przebierają w środkach, by pozyskać chronione ustawą tereny, korzystając z różnych kruczków prawnych. Na stronie PZD co rusz zamieszczane są informacje o działaniach, które Związek podejmuje w obronie swoich terenów. Działkowcom życzymy dużo wytrwałości w obronie przed zakusami mamony.

Spośród wszystkich patogenów porażających rośliny, to właśnie grzyby wywołują najwięcej chorób, dlatego ochronie plantacji przed nimi poświęca się dużo uwagi. Rozwój grzybów chorobotwórczych prowadzi do zmniejszenia wysokości plonu oraz spadku jego walorów użytkowych. W sytuacjach skrajnych porażenie dyskwalifikuje całość zbioru, np. z uwagi na obecność toksycznych dla ludzi i zwierząt związków chemicznych, jak w przypadku sporyszu zbóż. Patogeniczne grzyby atakują rośliny okopowe (np. chwościk buraka cukrowego), przemysłowe (fuzarioza lnu) i zbożowe (rdza źdźbłowa), nie oszczędzają również plantacji ogrodniczych (antraknoza truskawki czy szara pleśń kapustnych). Skuteczna ochrona upraw to podstawowy warunek uzyskania z nich satysfakcjonującego dochodu.   

Pierwszym sposobem ochrony roślin przed chorobami grzybowymi, który przychodzi nam na myśl, jest metoda chemiczna. Rzeczywiście, jej skuteczność trudno kwestionować. Od momentu wprowadzenia oprysków chemicznych udało się znacznie ograniczyć częstotliwość występowania wielu pospolitych dawniej chorób. Wachlarz substancji aktywnych dopuszczonych do obrotu jest szeroki, a wybór należy do rolnika. Zawsze należy jednak pamiętać o przestrzeganiu dawek i terminów stosowania środków chemicznych – ma to znaczenie zarówno dla powodzenia zabiegu, jak i środowiska naturalnego.

Metoda chemiczna nie jest jednak jedyną, na której powinniśmy polegać. W integrowanej uprawie roślin stawia się na łączenie różnorodnych metod, zaś działania przyjaźniejsze środowisku mają pierwszeństwo przed opryskami chemicznymi. Prawidłowa walka z chorobami grzybowymi to zaplanowany ciąg wielu zabiegów. Metody niechemiczne zyskują na znaczeniu szczególnie w rolnictwie ekologicznym, w którym opryski chemiczne w większości są zakazane, zaś stosowanie niektórych (np. Miedzianu w sadach owocowych) możliwe jest pod surowymi obostrzeniami.

Na część czynników sprzyjających rozwojowi grzybów chorobotwórczych nie mamy wpływu – nic nie poradzimy na nadmierną wilgotność czy niekorzystny przebieg temperatury. Możemy jednak zastosować dobór odmian odpornych na poszczególne choroby. Praca hodowlana wciąż trwa, produkuje się odmiany roślin lepiej plonujące, dostosowane do niesprzyjającego klimatu. Ważnym z punktu widzenia hodowli elementem jest uzyskanie przez rośliny cech odporności na patogeny i szkodniki. Dlatego też należy być na bieżąco z najnowszymi osiągnięciami i korzystać z postępu. 

Ogromne znaczenie w ochronie roślin ma prawidłowo rozplanowany płodozmian. Poza nielicznymi wyjątkami, rośliny uprawne źle znoszą monokulturę, czyli uprawę na jednym terenie przez kilka lat tego samego gatunku (czy tej samej grupy roślin – np. zbóż). Dochodzi wówczas do nagromadzenia wyspecjalizowanych względem danego gatunku patogenów i zwiększa się prawdopodobieństwo porażenia plantacji przez choroby. Na tym samym polu należy zatem wprowadzać następstwo roślin należących do różnych rodzin botanicznych. Dla przykładu - buraki cukrowe powinniśmy wysiewać co cztery lata, ich następstwo można przełamać pszenicą, rzepakiem, bobikiem.

Choć niewątpliwie posiada swoje wady, staranna orka jest naszym sprzymierzeńcem w zwalczaniu chorób roślin. Patogeny w postaci form przetrwalnikowych zimują na resztkach pożniwnych, by zaatakować ponownie w następnym sezonie. Niektóre patogeniczne grzyby posiadają też zdolność do odżywiania się martwą materią organiczną w przypadku, gdy pasożytniczy tryb życia nie jest możliwy.  Przykrycie resztek roślinnych warstwą gleby ogranicza grzybom możliwości rozwoju. Jest to szczególnie ważne w uprawie kukurydzy.

Istotnym zabiegiem jest walka z chwastami. Ich niektóre gatunki – na przykład psianka czarna w pobliżu uprawy ziemniaków – stanowią rezerwuar chorób. Inne są dla grzybów żywicielem pośrednim, bez którego nie jest możliwe zamknięcie cyklu rozwojowego patogenu (np. berberys dla rdzy źdźbłowej).

Podstawą jest również wysiew czystego materiału siewnego, pochodzącego z pewnego źródła, wolnego od patogenów. Dzięki mechanicznej metodzie czyszczenia ziarna ze sporyszu, w łatwy sposób ograniczono występowanie buławinki czerwonej.