Co począć, kiedy w naszym ekologicznym gospodarstwie działalność entomofagów omówionych w poprzedniej części tematu już nie wystarcza? Można wtedy sięgnąć po inną metodę walki biologicznej, walki za pomocą pasożytów. W ochronie roślin wykorzystuje się parazytoidy, czyli takie pasożyty, które powodują śmierć osobnika będącego ich żywicielem. Żywiciela zabijają rozwijające się larwy pasożyta, dorosłe zaś osobniki odżywiają się zazwyczaj pokarmem pochodzenia roślinnego. Znaczenie w ochronie roślin mają nicienie z rodzaju Neoaplectana, które są groźne m.in. dla owocówki jabłkóweczki, rączycowate (Tachinidae syn. Larvaevoridae), należące do rzędu muchówek, pasożytujące na niektórych chrząszczach, motylach i owadach z rodziny pilarzowatych. Do zwalczania szkodników przyczynić mogą się także błonkówki z rodzaju gąsienicznikowatych (Ichneumonidae), męczelkowatych (Braconidae), mszycarzowatych (Aphidiinae) oraz bleskotkowatych (Chalicidoidea).
Prócz parazytoidów posiadamy cały arsenał organizmów chorobotwórczych w postaci wirusów, bakterii, grzybów i pierwotniaków. Zakażenia wirusowe następują najczęściej drogą pokarmową. Zasadniczo wirusy stosuje się tylko przeciwko tym organizmom, wobec których inne metody działania są nieskuteczne, np. przeciwko borecznikowi rudemu (Neodiprion sertifer) niszczącemu sosny stosuje się wirusy poliedrozy jądrowej.
Wśród bakterii, zastosowanie w ochronie roślin mają organizmy wytwarzające formy przetrwalnikowe. Do najpopularniejszych należą Bacillus popilliae i Bacillus thuringiensis. Pierwsza bakteria jest stosowana do niszczenia pędraków popilli japońskiej, druga jest stosowana do eliminacji gąsienic motyli. Jest dziś bodaj najpopularniejszą bakterią używaną przeciwko szkodnikom, ma zastosowanie również w inżynierii genetycznej, na świecie stosuje się ją do genetycznej modyfikacji roślin, w celu ich uodpornienia na szkodniki. Działa na ponad 150 różnych gatunków motyli i na kilka gatunków muchówek. Jej patogeniczne działanie polega na wprowadzeniu do organizmu owada toksyny, która rozpuszcza się w przewodzie pokarmowym, poraża ruchy jelit, niszczy nabłonek przez który do całego organizmu owada wnikają bakterie znajdujące się w jelicie powodując posocznicę i w rezultacie śmierć osobnika.
W warunkach klimatu umiarkowanego choroby grzybowe porażają najczęściej zimujące stadia owadów. Mogą porażać groźne dla upraw szkodniki jak owocówka jabłkóweczka, stonka ziemniaczana, kuprówka rudnica, brudnica nieparka, chrabąszcze i szereg innych owadów. Pamiętać należy jednak o tym, że opanowanie populacji przez grzyb następuje dość wolno i jest skuteczne tylko przy masowym pojawieniu. Jako przykład chorób wywoływanych przez grzyby u stawonogów można podać tzw. muskardyny. Beauveria bassiana jest jednym z najczęściej występujących grzybów owadobójczych, tworzy charakterystyczny nalot na ciele owada zwany białą muskardyną, w Polsce atakuje około 80 gatunków owadów, należących do różnych rodzajów.
Metody biologicznej ochrony roślin przed szkodnikami, w których wykorzystać można omówione patogeny polegają na wykorzystaniu ich sztucznie hodowanych szczepów i produkcji biopreparatów. Biopreparatem w tym przypadku nazywamy pestycyd zawierający żywe organizmy służące do walki ze szkodliwymi dla upraw organizmami. Wśród zalet takich preparatów należy wymienić ich nietoksyczność dla środowiska naturalnego, zwierząt i ludzi, wysoką selektywność, możliwość stosowania małych dawek, brak odporności niszczonych owadów i niemożność jej łatwego nabycia. Wadą jest niewątpliwie tendencja do zamierania owadów na roślinach co obniża ich wartość handlową oraz możliwość zwalczania bardzo ograniczonej liczby gatunków za pomocą jednego rodzaju preparatu. Autorka: Agnieszka Sobczyk
Źródła: J. Piątkowski „Grzyby owadobójcze”, Fahrenheit XLVII - wrzesień 2005,
A. Wnuk „Entomologia dla rolników” wyd. AR Kraków, 1990,
Wykłady prof.dr hab.inż. K. Wiech, 2010.