O GMO – organizmach modyfikowanych genetycznie mówi się wiele. Podawane są różne argumenty za i przeciw. Dyskusje o GMO zwykle nie obejmują wszystkich aspektów wprowadzania GMO na stoły konsumentów i być może dlatego w głowach słuchaczy tych dyskusji ciągle pozostaje wiele niejasności związanych z tą żywnością.
Organizm modyfikowany genetycznie to organizm inny niż organizm człowieka, w którym materiał genetyczny został zmieniony w sposób nie zachodzący w warunkach naturalnych wskutek krzyżowania lub naturalnej rekombinacji.Technologia modyfikacji genetycznych znalazła już setki zastosowań. Większość z nich nie budzi kontrowersji (biofarmaceutyki, komórki zwierzęce do badań medycznych, szczepionki). Wątpliwości i obawy dotyczą zastosowań GMO w rolnictwie i produkcji żywności.
Od stuleci w hodowli roślin i zwierząt człowiek wykorzystywał techniki krzyżowania bliskich sobie genetycznie organizmów w obrębie jednego gatunku. Inżynieria genetyczna zaczęła radykalnie eksperymentować, łącząc informację genetyczną bardzo różniących się od siebie organizmów. Przeniesienie do rośliny genów innych gatunków np. ryby, szczura czy bakterii rodzi pytanie: czy to jest bezpieczne dla ludzi i środowiska, z którym jesteśmy nierozerwalnie złączeni,zwłaszcza w perspektywie czasu? W przeważającej większości naukowcy są zgodni co do tego, że manipulacje w genomie rośliny prowadzą często do powstawania trudnej do przewidzenia zmienności w danej populacji.
GMO w liczbach
Krajami o największej powierzchni upraw transgenicznych są Stany Zjednoczone, Brazylia i Argentyna.Najczęściej uprawianymi roślinami transgenicznymi są: soja(gł. na pasze),kukurydza(gł. na pasze i biopaliwa), rzepak (gł. na olej jadalny i biopaliwa) i bawełna. Ponad 90% uprawianych obecnie na świecie odmian GM zawiera 2 rodzaje modyfikacji: odporność na środek chwastobójczy (herbicyd Roundup) - 59% oraz zdolność syntezy białka owadobójczego Bt pochodzącego z bakterii glebowej Bacillusthuringensis- 35%. Obie modyfikacje są wprowadzone przez firmę Monsanto, która jest jednocześnie producentem herbicydu totalnego Roundup.
Zagrożenia środowiskowe
Według europejskiego zespołu naukowców (Independent Science Panel, 2002), rozdzielne współistnienie upraw GM i nie - GM byłoby bardzo trudne albo w ogóle niemożliwe do przeprowadzenia. Nawet oceany nie izolują kontynentów całkowicie, ponieważ pyłek, zarodniki czy nasiona roślin są przenoszone nawet na odległość kilku tysięcy kilometrów. Genów raz wprowadzonych do środowiska praktycznie nie da się już z niego usunąć. Są dowody naukowe, że transgeniczne rośliny (rzepak, kukurydza, inne) rozprzestrzeniają się samoczynnie w środowisku. Stworzenie odmian roślin GM odpornych na herbicydy doprowadziło do powstania „superchwastów” których nie można zniszczyć chemicznie. Niektóre z nich (szarłat palmera - AmaranthusPalmerii) osiągają ponad 3 metry wysokości i b. szybko rosną. Nawet dwukrotnie większa dawka pestycydów w trzykrotnie większym stężeniu nie jest w stanie ich zniszczyć. Ponadto rośliny GM są poważnym zagrożeniem dla tysięcy rolników prowadzących ekologiczne gospodarstwa rolne z uwagi na możliwość przepaleń roślinami GM uprawianymi w sąsiedztwie. Niektórzy naukowcy są zdania, iż uboczne skutki GMO poznamy za 1,2 lub 3 pokolenia.
GMO a problem głodu na świecie i aspekty ekonomiczne oraz etyczne
Rośliny GM nie rozwiążą problemu głodu na świecie, gdyż nie w wielkości produkcji żywności leży problem, a w jej dystrybucji. Z upływem czasu rośliny GM nie dają przewagi plonu ani nie ograniczają ilości stosowanych w uprawie pestycydów.Wykazano wręcz spadek plonu soiRR – Roundup Readymiędzy 6 a 10%w porównaniu do soi tradycyjnej. W ostatnich 13 latach w wyniku uprawy roślin GM rolnicy zastosowali o 706 tysięcy ton więcej pestycydów. Wprowadzenie upraw GM przynosi za to sowite zyski koncernom wprowadzającym tą technologię na pola uprawne. Między 1975 a 1997 rolnicy przeznaczali 4%–8% dochodu na akr na nasiona soi, a obecnie przeznaczają około 22%. Nie bez znaczenia jest fakt, iż Monsanto już wielokroć przekonywało społeczeństwo do swoich rewolucyjnych osiągnięć jak np. DDT, które po wielu latach okazały się bardzo szkodliwe i trudne do wyeliminowania.
GMO a zdrowie ludzi i zwierząt
Wielu naukowców pracujących dla amerykańskiej Agencji ds. Żywności i Leków (FDA) uważa, że zmieniona genetycznie żywność może być niebezpieczna. Istnieją przesłanki, iż żywność GMO może wpływać negatywnie na zdrowie człowieka i przyczyniać się do rozwoju takich chorób jak: epidemia otyłości, alergie, osłabienie układu odpornościowego, infekcje bakteryjne (odporne na antybiotyki), zaburzenia rozwoju u dzieci i młodzieży, nowotwory. Dwuletnie obserwacje wykazały, że zarówno karma GMO jak i dodatek Roundupu powodowały zaburzenia hormonalne, uszkodzenia wątroby i nerek, zwiększoną zachorowalność na nowotwory oraz większą śmiertelność zwierząt.
Podsumowanie
Technologia uprawy genetycznie modyfikowanych roślin to przede wszystkim wielki biznes. Trzeba mieć świadomość, że GMO jest przedmiotem reklamy, marketingu, lobbingu i różnych nacisków. Warto więc spokojnie i merytorycznie ocenić, czy ten biznes nam się opłaca?
Autor:
Dr inż. Jan Golba