Artykuły

Fitoindykacja to metoda wykorzystująca rośliny lub ich całe zbiorowiska jako wskaźniki poszczególnych cech rozmaitych siedlisk naturalnych. Fitoindykacja zakłada wykorzystanie roślin o wąskim spektrum ekologicznym względem jakiegoś czynnika siedliskowego. Dzięki tej metodzie możemy w przybliżeniu określić jakie warunki panują na danym stanowisku i jakie składniki mineralne i organiczne znajdują się w glebie.

W fitoremediacji gatunki o szerokim spektrum ekologicznym nie są dobrymi indykatorami, ponieważ odznaczają się uniwersalnością, a więc dobrze czują się w wielu różnych siedliskach. Sposób oceny poszczególnych parametrów warunkujących występowanie danych warunków bazuje więc na roślinach posiadających ścisłe granice występowania, które odznaczają się dodatkowo niewielką rozpiętość występowania wartości granicznych. Dzięki temu metoda ta może pomagać we wstępnym ocenie jakości danych gleb – niektóre gatunki wykorzystywane w fitoremediacji świadczą bowiem o występowaniu charakterystycznych cech siedliska (np. duże zasolenie, wysoki poziom azotu w glebie). Za pomocą wskaźników fitoindykacyjnych możemy ocenić dany obszar zieleni, bez sięgania po specjalistyczny sprzęt lub kierunkowe badania środowiskowe. Dodatkowo metoda ta pozwala na monitoring stanu środowiska, pomaga w tworzeniu planów przestrzennych czy ułatwia pracę sektora leśnego oraz rolnego.

W metodzie fitoindykacji lepszymi wyznacznikami cech danego siedliska są całe zbiorowiska roślinne, w porównaniu z pojedynczymi roślinami charakterystycznymi dla danego typu stanowiska. Łączne spektrum wymagań siedliskowych grupy gatunków roślin jest bowiem szersze niż poszczególnych osobników, dlatego w literaturze naukowej częstszą praktyką jest wyznaczanie średnich wskaźników fitoindykacyjnych dla całego zbiorowiska roślinnego. W systemie indykacji każdemu gatunkowi rośliny przypisana jest oddzielna liczba wskaźnikowa, która określa jego wymagania względem poszczególnych parametrów siedliska (np. stosunków wodnych). Uwzględniając procent pokrycia gatunków roślin w całkowitym zbiorowisku, jesteśmy w stanie porównać wartości do skali systemów liczb wskaźnikowych np. systemu Heinza Ellenberga. Najpopularniejszymi wskaźnikami metody są parametry żyzności, wilgotności, pH gleby czy wskaźniki świetlne.

Przyjmuję się, że obecność poszczególnych gatunków i odmian roślin na stanowisku, pozwala na wstępny opis kilku podstawowych parametrów, stanowiących czynniki regulujące odnośnie planowania rozmieszczenia przyszłych upraw roślin hodowlanych, ogrodów, trawników, łąk czy pastwisk. Do podstawowych parametrów wskaźnikowych, które możemy scharakteryzować na podstawie występowania poszczególnych gatunków, zaliczamy odczyn i rodzaj gleb, bogactwo pierwiastków, minerałów i innych składników odżywczych znajdujących się w podłożu.

Roślinami wskazującymi na gleby zasadowe są m.in. babka zwyczajna, jasnota purpurowa, tobołki polne czy pokrzywa żegawka. Gatunki wskazujące na odczyn kwaśny gleby to wrzos zwyczajny, koniczyna polna, fiołek trójbarwny, szczaw polny oraz różne odmiany borówki. Do gatunków roślin świadczących o obfitości występowania wapnia w glebie należą gorczyca polna, lucerna sierpowata, ostrożeń polny, szałwia łąkowa, miłek wiosenny i oset zwisły. Gleby ubogie w wapń bardzo często porasta chaber bławatek, fiołek polny, rumian polny, rumianek pospolity, szczaw polny, pięciornik srebrny, maruna bezwonna czy czerwiec roczny.

Gatunki roślin poszczególnych typów gleb (od piaszczystych po gleby próchnicze) związane są z rozmaitymi parametrami składników mineralnych, stosunków wodnych oraz powietrznych w poszczególnych glebach. Rośliny wskazujące na występowanie gleb piaszczystych to m.in. bodziszek drobny, złocień polny oraz ślaz zaniedbany. Gleby gliniaste charakteryzują się występowaniem gorczycy polnej, łopianu większego, szałwii łąkowej i łobody rozłożystej. Gleby ilaste porastają takie gatunki roślin jak glistnik jaskółcze ziele, jaskier rozłogowy czy ostróżeczka polna, natomiast na glebach próchnicznych znajdziemy przede wszystkim marzankę wonną oraz konwalijkę dwulistną.

Azot jest jednym z najważniejszych pierwiastków, potrzebnych roślinom do prawidłowego wzrostu oraz rozwoju. Jego bogactwo występowania w podłożu może być kluczowe w kontekście zakładania upraw roślin hodowlanych, dlatego podczas wybierania gruntów pod zasiewy warto rozglądać się za takimi roślinami jak cykoria podróżnik, pokrzywa zwyczajna, rdest ostrogorzki, serdecznik pospolity czy stulicha psia. Rośliny wskazujące na niedobór azotu w glebie to fiołek trójbarwny i wrzos zwyczajny.

Warto pamiętać, że oprócz obecności danego gatunku wskaźnikowego w zbiorowisku roślinnym, ważna jest również jego ilość. Występowanie pojedynczego osobnika może być niekiedy mylące, bowiem gatunek mógł przejść z innego zbiorowiska i nie ma związku z występowaniem charakterystycznych parametrów, które regulują jego obecność w gronie innych roślin siedliska. Dopiero duża obfitość występowania danej rośliny lub obecność kilku różnych gatunków o podobnych wymaganiach siedliskowych zwiększa naszą pewność odnośnie występowania danej cechy (np. zasobności w azot) w określonym miejscu. Branie pod uwagę zarówno występowania danego gatunku, jak i jego ilości, znacznie ułatwia ocenianie całych zbiorowisk roślinnych i pomaga w tworzeniu podstawowych opisów charakteryzujących poszczególne warunki panujące na danym siedlisku.