Artykuły
Słonecznik bulwiasty (łac. Helianthus tuberosus) zwany również topinamburem to jadalna, pastewna oraz ozdobna roślina z rodziny astrowatych, pochodząca z Ameryki Północnej. W naszym kraju zyskuje coraz większą popularność, nie tylko ze względu na jej duży udział w produkcji biomasy na cele energetyczne, ale również dzięki swym cenionym właściwością fitoremediacyjnym.
Możliwości wykorzystania topinamburu w gospodarstwach rolnych są niezwykle szerokie. Jego niewielkie wymagania glebowe, wodne oraz słoneczne, przyciągają uwagę wielu gospodarzy, którzy przy minimalnych zabiegach agrotechnicznych, mogą cieszyć się wysokim plonem roślin. Topinambur jest rośliną mrozoodporną (w przeciwieństwie do bulw ziemniaka nie szkodzą jej temperatury nawet do -30 stopni Celsjusza) i dobrze znosi długotrwałe okresy suszy. Wysoka odporność na mróz zawdzięczana jest obecnością inuliny, która podwyższa stężenie soku komórkowego w roślinie. Posiada zbliżone wymagania glebowe co ziemniaki, dlatego najlepiej czuje się na stanowisku o glebie żyznej, umiarkowanie wilgotnej i przewiewnej. Gleby pulchne i piaszczyste również będą dogodnym siedliskiem występowania tej rośliny. Topinambur najlepiej rośnie na stanowiskach dobrze nasłonecznionych, jednak może znosić lekkie zacienienie.
Sadzenie topinamburu najlepiej rozpocząć wiosną, na głębokości do 15 cm, w rozstawie od 50 do 60 cm w rzędzie. Bulwy ukorzeniają się i kiełkują w temperaturach 4-5 stopni. Dojrzałe podziemne części rośliny najlepiej wykopywać jesienią, aż do pojawienia się pierwszych przymrozków, kiedy gleba nie jest jeszcze zamarznięta. Jeśli jednak zima była dość łagodna, bez bardzo skrajnie minusowych temperatur, bulwy topinamburu można wydobywać systematycznie z ziemi przez całą zimę, aż do następnego sezonu. W warunkach ciepłego i słonecznego okresu wegetacji zawiązywanie bulw jest intensywniejsze. Chłodne okresy powodują natomiast obfitsze tworzenie się zielonej masy roślin. Jeśli zależy nam na otrzymaniu większego plonu części nadziemnych, warto rozważyć posadzenie topinamburu w okresie jesiennym, ponieważ rośliny rozpoczynają wegetację, zanim gleba obeschnie i nadaje się do mechanicznej uprawy.
Bulwy topinamburu w produkcji rolnej mogą być wykorzystywane jako karma dla wszelkich zwierząt gospodarskich. Części podziemne tej rośliny wykorzystuje się również jako surowiec do produkcji alkoholu oraz jako bazę kulinarną w przemyślę spożywczym (produkcja frytek, sałatek lub innych smażonych i pieczonych produktów). Ponadto, bulwy topinamburu stosuje się również jako surowiec przemysłu zielarskiego – sok z bulw tej rośliny pomaga w leczeniu chorób przewodu pokarmowego.
Nadziemne części rośliny przeznaczane są również na paszę dla zwierząt hodowlanych oraz jako surowiec do zakiszania. Z łodyg topinamburu produkuje się różnego rodzaju brykiety opałowe oraz opakowania ekologiczne. Stosunkowo spore liście osiągające długość do 23 cm i szerokość do 15 cm o jajowatym kształcie i grubo piłkowanym brzegu mogą być stosowane jako koncentraty paszowe. Łodygi tej szybko rozwijającej się rośliny mogą osiągać wysokości nawet do 2 m. Rośliny mają dużą zdolność do regeneracji, dzięki odrastaniu fragmentów z bulw, kłączy i pędów nadziemnych, dlatego w stosunkowo krótkim czasie, możemy cieszyć się dużą ilością biomasy. W przypadku uprawy roślin na zieloną masę, części nadziemne można kosić w czerwcu, sierpniu lub listopadzie. Biorąc pod uwagę wszelkie aspekty rozwojowe, możemy wnioskować, że topinambur jest więc rośliną o bardzo wysokim potencjale produkcyjnym na tle innych roślin hodowlanych.
Dla sektora energetycznego w Polsce topinambur może być świetną rośliną energetyczną, z której pozyskana biomasa zostanie przetworzona w energię elektryczną lub cieplną. Plonem może być tutaj zarówno nadziemna część rośliny (łodygi i liście), jak i jej bulwy. Łodygi topinamburu mogą być bezpośrednio spalane, a liście zakiszane. Bulwy możemy również poddawać procesom zakiszania oraz wykorzystywać je do produkcji bioetanolu.
Uprawa topinamburu jest o wiele mniej uciążliwa niż produkcja ziemniaków. Rośliny te są o wiele bardziej odporne na różnego rodzaju choroby i szkodniki, a sama pielęgnacja i zbiory są mniej pracochłonne. Niestety, z uwagi na charakterystyczne, wystające z bulw ,,oczka’’, jesteśmy narażeni na większe straty ogólnej masy podczas obierania. Na glebach żyznych, przy dostatecznie odpowiedniej ilości dostarczanej wody, plon świeżej biomasy może dochodzić nawet do 200 ton z jednego hektara pola, a plon samych bulw może osiągać wartość do 90 ton na hektar.
W znaczeniu ekologicznym topinambur może zostać wprowadzany jako roślina rekultywująca np. na zwałowiskach kopalń odkrywkowych. Nadaje się on idealnie do zazieleniania skarp, poboczy, starych i nieużytkowanych kopalń, a dodatkowo, może być wykorzystywany do zagospodarowania odłogowanych gruntów. Jego specjalne właściwości pozwalają na stosowanie go jako biologicznych filtrów wód i ścieków. Topinambur stosowany jest również jako bariera zaporowa dla zwierzyny łownej.